ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 11، بهمن 1401 ، شماره پی در پی 81

تحلیل انتقادی غزلیات صائب ‌تبریزی بر مبنای نظریۀ نورمن فرکلاف (با رویکرد به جایگاه زهد و زاهد در اندیشۀ صائب‌تبریزی)

صفحه (23 - 42)
زهره داودی ثانی ، محمد حجت (نویسنده مسئول)، فرهاد طهماسبی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1400

چکیده

زمینه و هدف: با توجه به ظهور آراء و دیدگاههای جدید ادبی و ورود این حیطه ها به مطالعات پژوهشگران ادبی از جمله رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، لزوم توجه به آثار ادبی به شیوه های متفاوت امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف یکی از شیوه های نوین تحلیل متن است که در آن مناسبات و روابط قدرت و ایدئولوژی در لایه های سه گانۀ توصیف، انسجام و تبیین مورد توجه قرار میگیرد.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای داده کاوی به روش مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. جامعۀ آماری این پژوهش غزلیات صائب تبریزی با محوریت توجه وی به جایگاه زاهد میباشد.

یافته ها: یافته های پژوهش نشان میدهد میتوان در لایه ها و بافتهای زیرین و درونی غزلیات صائب با محوریت زهد و زاهدان ریاکار و نظام حاکم بر جامعه به مناسبات قدرت دست یافت.

نتیجه گیری: بررسی غزلیات صائب تبریزی با محوریت زهد از نظر واژگان، دستور (توصیف)، انسجام و سطح تبیین نشان داد که ویژگیهای موردتوجه فرکلاف در نظریۀ تحلیل انتقادی گفتمان در چهارچوب و محور ارزشهای مختلف صوری در این اشعار وجود دارد.

کلمات کلیدی
تحلیل انتقادی گفتمان , نورمن فرکلاف , غزلیات صائب تبریزی , زهد و زاهد

• قرآن کریم.
• انصاری مقدم، زهره و مشهدی، محمدامیر. (1396). طنزپردازی صائب تبریزی در معرفی شخصیت زاهد، فصلنامۀ تخصصی زبان و ادبیات فارسی، (12) 13، ص14.
• آقاگل زاده، فردوس و غیاثیان، مریم سادات. (1386). رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی. مجلۀ زبان و زبانشناسی. (5) 3، صص39 و 42.
• تاجیک، محمدرضا. (1378). گفتمان و تحلیل گفتمانی. تهران: فرهنگ گفتمان، ص18.
• جهانگیری، جهانگیر و بندر ریگی زاده، علی. (1392). زبان، قدرت و ایدئولوژی؛ در رویکرد انتقادی نورمن فرکلاف به تحلیل گفتمان. فصلنامۀ پژوهش سیاست نظری. شمارۀ چهاردهم، صص 63.
• حُرّ عاملی، محمدبن حسن. (1387). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. ویراستۀ عبدالرحیم ربانی شیرازی. چاپ دهم. تهران: کتابچی، ص52.
• خانی، نسرین و همکاران. (1399). تحلیل درّه نادره بر پایۀ رویکرد تحلیل گفتمانی فرکلاف. فصلنامۀ متن‌شناسی ادب فارسی. (3) 57، ص 106.
• خیامپور، عبدالرسول (1375)، دستور زبان فارسی، تهران: کتابفروشی تهران، ص84.
• دُرپر، مریم. (1393).لایه های مورد بررسی در سبکشناسی انتقادی داستان کوتاه و رمان. جستارهای زبانی. شمارۀ 5. پیاپی 21، صص 81 و 82.
• سلطانی، سید علی اصغر (1392)، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نی، 25.
• سوسور، فردینان دو. (1387). دورۀ زبانشناسی عمومی. ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: هرمس، ص21.
• صائب تبریزی. (1345). دیوان. به تصحیح امیری فیروزکوهی. تهران: انجمن آثار ملّی.
• صفا، ذبیح الله. (1372). تاریخ ادبیات ایران. تهران: ققنوس، ص62.
• ضیمران، محمد. (1386). ژاک دریدا و متافیزیک حضور. تهران: هرمس، ص86.
• غلامعلی‌زاده، خسرو. (1390). ساخت زبان فارسی. تهران: احیاء کتاب، ص316.
• فتوحی رودمعجنی، محمود. (1391). سبکشناسی نظریه ها، رویکردها و روشها. تهران: سخن، ص285.
• فرکلاف. نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و همکاران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• مجتبوی. سید جلال الدین. (1366). علم اخلاق اسلامی. ترجمۀ جامع السادات نراقی. تهران: حکمت، ص375.
• محسنی. محمدجواد. (1391). جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف. معرفت فرهنگی و اجتماعی. (11) 3، صص 64.
• ناتل خانلری. پرویز. (1373). دستور زبان فارسی. تهران: توس، ص29 و 32.
• وحیدیان کامیار، تقی و عمرانی، غلامرضا .(1382). دستور زبان فارسی (1). تهران: سمت، ص54.
• هاشمیان، لیلا و رشیدی، فریبا (1389). صائب و انتقادهای اجتماعی او. فصلنامۀ زبان وادبیات فارسی. (5) 2، ص121.
• یارمحمدی، لطف الله. (1385). ارتباط از منظر گفتمان شناسی انتقادی. تهران: هرمس، ص62.